Prof.Dr Akdes Nimet Kurat Hoca "4. ve 18. Yüzyıllarda Karadeniz Kuzeyindeki Türk Kavimleri ve Devletleri adlı eserinde Emir Nogay hakkında bilgi veriyor,Emir Nogay kimdir:
Cuci'nin oğullarından birinin neslinden gelen Emir Nogay askeri kabiliyeti ile süratle sivrilmiş 1299 yılındaki vefatına kadar yaklaşık 40 yıl Altın Orda Devleti'nin mukadderatı üzerinde mühim rol oynamıştır, Cengiz'in oğullarından tahta çıkardığı kimseler vasıtasıyla arzu ettiği şekilde devleti idare etmiştir, öyleki dış memleketlerde melik olduğu (Rusya'da Çar) dahi zannedilmiştir. Hatırası Nogay'ın ölümünden sonra da yaşamış kendisine bağlı il ve uruğlar onun ismiyle tesmiye olunagelmişlerdir. Başta Ruslar'a karşı yaptığı savaşlar olmak üzere kahramanlıkları, cesareti, yiğitliği destanlarda anlatılan Türkler'in tarihi kahramanı Edige Mirza da Nogay'dan on yıllar sonra vaktiyle Nogay'ın Altın Orda Devleti''nin mukadderatı üzerinde oynadığı rölü oynamıştır.
Berke Han’ın Hülagü’ye karşı yaptığı harpler esnasında, Cuci oğullarından birisinin neslinden gelen, Tatar oğlu Nogay, askeri kabiliyeti ile sivrilmiş ve süratle yükselmişti. Berke Han’dan sonra tahta çıkan Mengü-Timur (1266-1280) zamanında Nogay’ın nüfuzunun arttığı görülüyor; Tuda-Mengü zamanında(1280-1287) Nogay, Altın Orda’da başlayan iç karışıklıklarda şahsi cesareti, kuvvetli iradesi ve idari kabiliyeti sayesinde devletin en nüfuzlu şahsiyeti olmuş ve idareyi elinde tutmuştu. Fakat babası han olmadığı cihetle, Nogay da “Han” lakabını alamamış, “Emir” olarak kalmakla yetinmiştir.
İşte bu Emir Nogay, kırk yıl kadar Altın Orda mukadderatı üzerinde mühim rol oynamış ve uzun zaman, istediği anda “Han” ları değiştirmiş, Çingiz oğullarından tahta çıkardığı kimseler vasıtasıyla arzu ettiği şekilde devleti idare etmiştir. Dış memleketlerde Nogay’ın “Melik” (Rusya’da “Çar”) olduğu dahi zannedilmiştir. Emir Nogay resmen, sadece Deşt-i Kıpçak’ın ordu kumandanı ( Tuman-Tümen başı) idi. Fakat yukarıda da ifade edildiği gibi, bilhassa Tuda-Mengü Han ile Tele Boğa (1287-1291) ve Tokta Han (1291-1312) ın ilk on yılında (1299 a kadar) çok büyük rol oynamış ve Altın Orda’nın hakiki amiri olmuştur.
Deşt-i Kıpçak’ta bulunması hasebiyle Emir Nogay, Balkan işlerine de karışmış ve Bulgar Çarı Gregor Terter, onun tarafından tahtından indirilip, yerine Smileç adında biri getirilmiştir. Nogay, 1296’da Sırplar’a karşı da yürümüş ve Kral Stefan Milütin’i itaata mecbur kılmıştır. Nogay’ın 1297’de Bizans İmparatoruna da kendi taleplerini kabul ettirdiği biliniyor.
Mamafih Nogay’ın kudretine bakmaksızın (ve belki de bundan ötürü) Altın Ordu’da kanlı mücadelelerin önü alınamamıştı. Hatta Nogay’ın kendisine tabi “iller” “uruğlar” arasında da karışıklık baş göstermişti. Nogay tarafından tahta çıkarılan Tokta bir müddet sonra, hamisine karşı mücadeleye başlamış ve Terek Nehrine yakın “Kukanlık” mevkiinde cereyan eden bir muharebe esnasında Nogay’ın kuvvetleri yenilmiş ve Nogay’ın kendisi de esir düşmüş ve Rus askeri tarafından kafası kesilerek öldürülmüştür (1299 yılı sonbaharı) Bununla, Altın Orda’da uzun yıllar en mühim bir rol oynamış olan Emir Nogay’ın hayatı da sona ermiştir. Mamafih hatırası ölümünden sonra da yaşamış ve kendine bağlı il ve uruğlar kendisinin adını alarak “Nogay” tesmiye edilmişlerdir. Aşağı İdil- Yayık ve Cim (Emba) nehirleri boyundaki “Nogaylar”(Mangıtlar) işte bunlardır.
(Prof.Dr Akdes Nimet Kurat,4. ve 18. Yüzyıllarda Karadeniz Kuzeyindeki Türk Kavimleri ve Devletleri)
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder