Birçok Türk boyunu barındırsa da İran Türkleri denildiğinde ilk akla Güney Azerbaycan gelmektedir. 25 milyondan fazla Azerbaycan Türkünün yaşadığı Güney Azerbaycan II. Dünya Savaşı’nda bağımsızlığını ilan etmiştir. Bu dönemde millî ordu kurma, toprak reformu, kültür işlerinin Türkleştirilmesi çabaları yoğunlaşmıştır. Fakat İngiliz, Rus ve İran hükümetlerinin anlaşması sonucunda bu girişim, başarısızlıkla sonuçlanmış, Güney Azerbaycan Millî Hükümeti 1946 yılında yıkılmıştır.
…
1979 İran Devriminin gerçekleştirilmesinde, İran Türkeri’nin mühim rolü vardı. 1979 İran devriminden sonra bu devrimin merkezinde bulunan ve devrimin gerçekleşmesi için ön saflarda hareket eden İran Türkleri büyük bir isyana imza attılar. Bu isyanın nedeni, devrim için yüzlerce ölü vermelerine rağmen yeni yönetimde Türklere hiç bir milli hakkın tanınmaması ve yeni anayasanın gelecek yıllarda diktatörlüğe yol açabileceği kuşkusuydu. İran Türkleri (Güney Azerbaycanlılar) Pahleviler döneminde ister kültürel isterse siyasi alanda ağır baskılara maruz kalmış bir halk olmaları münasebetiyle devrime destek vermişlerdir, Tahran pazarının çoğunluğunu teşkil eden Azeri tüccarları devrime mali destekte bulunmuş, Tebriz üniversitesi öğrencileri Tahran üniversitesi öğrencileri ile beraber büyük çaplı protestolar yapmış, Azeri Türklerinin dini lideri Ayetullah Şeriatmedari Humeyni’yi ölümden kurtarmış ve ülkeye geri dönmesini sağlamış ve bu devrim için yüzlerce ölü vermiştir. Defalarca etkin siyasi şahsiyetlerin söylediği gibi, Tebriz ve Güney Azerbaycan olmasaydı İran devrimi hayatta gerçekleşemezdi. Ancak, bu kadar yeni düzen için emek veren Güney Azerbaycan halkı Şah’ın devrilmesinden sonra Tahran’dan tatsız haberler duymağa başladı. Bu haberlerin özetini şu cümle ile ifade edebiliriz: “Azerbaycan’ın hakları göz ardı edilecek ve yeni Anayasa mollaların diktatörlüğüne yol açacaktır.” İşte Güney Azerbaycan halkının bazı siyasi faalları buna itiraz olarak devrimin ilk aylarında “Halk Müslüman Partisi‘ni kurdular. Bu parti yeni sistemde Güney Azerbaycan için özerklik istiyordu ve İran’ın yeni Anayasa’sında Şii mollaların mutlak diktatörlüğüne karşı çıkıyordu. “Halk Müslüman Partisi” kurulduktan sonra Ayetullah Şeriatmedari’nin yanına gidip ondan izin istedi. Şeriatmedari partinin isteklerini yerli bilerek bu partiye destek verdi ve partinin manevi lideri haline geldi. “Halk Müslüman Partisi”, Şeriatmedari'den aldığı meşruiyetle Tebriz’i kontrol altına aldı. Radyo-Televizyon gibi stratejik kurumları Şeriatmedari taraftarları eline geçti ve Tahran yönetimi Tebriz’in gücünün farkında olarak sarsıntıya düştü. Azeri Türkleri ile devrim muhafızlarının Türk şehri Tebriz’deki mücadelelerinde ise teçhizat üstünlüğüne sahip olan devrim muhafızları üstün gelmişlerdir.
…
1979 İran Devriminin gerçekleştirilmesinde, İran Türkeri’nin mühim rolü vardı. 1979 İran devriminden sonra bu devrimin merkezinde bulunan ve devrimin gerçekleşmesi için ön saflarda hareket eden İran Türkleri büyük bir isyana imza attılar. Bu isyanın nedeni, devrim için yüzlerce ölü vermelerine rağmen yeni yönetimde Türklere hiç bir milli hakkın tanınmaması ve yeni anayasanın gelecek yıllarda diktatörlüğe yol açabileceği kuşkusuydu. İran Türkleri (Güney Azerbaycanlılar) Pahleviler döneminde ister kültürel isterse siyasi alanda ağır baskılara maruz kalmış bir halk olmaları münasebetiyle devrime destek vermişlerdir, Tahran pazarının çoğunluğunu teşkil eden Azeri tüccarları devrime mali destekte bulunmuş, Tebriz üniversitesi öğrencileri Tahran üniversitesi öğrencileri ile beraber büyük çaplı protestolar yapmış, Azeri Türklerinin dini lideri Ayetullah Şeriatmedari Humeyni’yi ölümden kurtarmış ve ülkeye geri dönmesini sağlamış ve bu devrim için yüzlerce ölü vermiştir. Defalarca etkin siyasi şahsiyetlerin söylediği gibi, Tebriz ve Güney Azerbaycan olmasaydı İran devrimi hayatta gerçekleşemezdi. Ancak, bu kadar yeni düzen için emek veren Güney Azerbaycan halkı Şah’ın devrilmesinden sonra Tahran’dan tatsız haberler duymağa başladı. Bu haberlerin özetini şu cümle ile ifade edebiliriz: “Azerbaycan’ın hakları göz ardı edilecek ve yeni Anayasa mollaların diktatörlüğüne yol açacaktır.” İşte Güney Azerbaycan halkının bazı siyasi faalları buna itiraz olarak devrimin ilk aylarında “Halk Müslüman Partisi‘ni kurdular. Bu parti yeni sistemde Güney Azerbaycan için özerklik istiyordu ve İran’ın yeni Anayasa’sında Şii mollaların mutlak diktatörlüğüne karşı çıkıyordu. “Halk Müslüman Partisi” kurulduktan sonra Ayetullah Şeriatmedari’nin yanına gidip ondan izin istedi. Şeriatmedari partinin isteklerini yerli bilerek bu partiye destek verdi ve partinin manevi lideri haline geldi. “Halk Müslüman Partisi”, Şeriatmedari'den aldığı meşruiyetle Tebriz’i kontrol altına aldı. Radyo-Televizyon gibi stratejik kurumları Şeriatmedari taraftarları eline geçti ve Tahran yönetimi Tebriz’in gücünün farkında olarak sarsıntıya düştü. Azeri Türkleri ile devrim muhafızlarının Türk şehri Tebriz’deki mücadelelerinde ise teçhizat üstünlüğüne sahip olan devrim muhafızları üstün gelmişlerdir.
Prof.Dr. Fahir Armaoğlu “20.Yüzyıl Siyasi Tarihi” adlı eserinde Azeri Türklerinin düştüğü durumu şöyle anlatıyor:
...
Azeri Türklerine gelince: Şah'ın devrilmesinde Azeri Türkleri ile liderleri Ayetullah Şeriatmedari'nin mühim rolü olmuştur. Azeri Türklerinin çoğunluğu Şii idi ve Şeriatmedari, dini kıdem bakımından Humeyni'den önce gelmekteydi. Bu sebeple, daha ilk günden itibaren Humeyni Şeriatmedari ‘den çekinmiş ve bunun neticesi olarak da, iki lider arasında sürtüşmeler başlamıştır. Şeriatmedari, Şii din adamlarının merkezi hükümette bu derece aktif rol almalarının karşısındaydı. Bu görüş ayrılıkları şiddetlenince, Azeri Türkleri daha organize hale gelmek için Müslüman Halkın Cumhuriyetçi Partisi'ni kurdular. Bundan sonra Humeyni ve Devrim Muhafızları ile çatışmalar daha da şiddetlendi. 1979 Aralık ayında yapılan anayasa referandumunu Azeri Türklerinin yüzde 80'inin boykot etmesi üzerine Humeyni taraftarları Şeriatmedari'nin Kum'daki evine saldırdılar. Tebriz'de de Devrim Muhafızları saldırılara başladılar ve çatışmalar iyice şiddetlendi. 1980 Ocak ayında da devam eden bu çatışmalar sonunda Devrim Muhafızları, Müslüman Halkın Cumhuriyetçi Partisi'nin Tebriz'deki genel merkezini bastılar ve birçok kişiyi öldürdüler. Bunun üzerine Parti dağıtıldı ve Şeriatmedari de Humeyni ile mücadeleyi gevşetti. Mamafih, 1981 yılı içinde Tebriz'de zaman zaman çatışmalar eksik olmadı. 1982 yılında da Şeriatmedari göz hapsine alındı.
...
Azeri Türklerine gelince: Şah'ın devrilmesinde Azeri Türkleri ile liderleri Ayetullah Şeriatmedari'nin mühim rolü olmuştur. Azeri Türklerinin çoğunluğu Şii idi ve Şeriatmedari, dini kıdem bakımından Humeyni'den önce gelmekteydi. Bu sebeple, daha ilk günden itibaren Humeyni Şeriatmedari ‘den çekinmiş ve bunun neticesi olarak da, iki lider arasında sürtüşmeler başlamıştır. Şeriatmedari, Şii din adamlarının merkezi hükümette bu derece aktif rol almalarının karşısındaydı. Bu görüş ayrılıkları şiddetlenince, Azeri Türkleri daha organize hale gelmek için Müslüman Halkın Cumhuriyetçi Partisi'ni kurdular. Bundan sonra Humeyni ve Devrim Muhafızları ile çatışmalar daha da şiddetlendi. 1979 Aralık ayında yapılan anayasa referandumunu Azeri Türklerinin yüzde 80'inin boykot etmesi üzerine Humeyni taraftarları Şeriatmedari'nin Kum'daki evine saldırdılar. Tebriz'de de Devrim Muhafızları saldırılara başladılar ve çatışmalar iyice şiddetlendi. 1980 Ocak ayında da devam eden bu çatışmalar sonunda Devrim Muhafızları, Müslüman Halkın Cumhuriyetçi Partisi'nin Tebriz'deki genel merkezini bastılar ve birçok kişiyi öldürdüler. Bunun üzerine Parti dağıtıldı ve Şeriatmedari de Humeyni ile mücadeleyi gevşetti. Mamafih, 1981 yılı içinde Tebriz'de zaman zaman çatışmalar eksik olmadı. 1982 yılında da Şeriatmedari göz hapsine alındı.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder