Prof.Dr Akdes Nimet Kurat Hoca 4. ve 18. Yüzyıllarda Karadeniz Kuzeyindeki Türk Kavimleri ve Devletleri adlı eserinde Edige Mirza hakkında bilgi veriyor,Edige Mirza kimdir:
Aksak Timur’un 1391’deki seferinden az önce Toktamış’tan kaçarak Timur’un hizmetine giren, Nogay- Mangıt büyüklerinden Edige Mirza’nın ismi geçmeye başlıyor. Bu zat az sonra, cesaretiyle ad kazanmış ve Timur-Kutluk Han’ın koruyucusu sıfatıyla sivrilmiş ve vaktiyle Nogay’ın oynadığı rolü üzerine almıştır. Timur Kutluk ’un ölümünden sonra(1401) Edige Mirza, Şadibek adlı bir Çingiz oğlunu tahta geçirmiş ve onun adına bütün devlet idaresini elinde tutmuştur.1408’de Şadibek ile Edige arasında çıkan mücadelede, Han tahtını bırakıp kaçmak zorunda kalmıştır. Bu defa tahta geçirilen Pulat Bek, Edige’nin elinde tam bir oyuncak olmuştur.
Edige Mirza, Altın Orda’ya kafa tutmaya başlayan Moskova Knezliğini de itaat altına almak maksadıyla Litvanya ile anlaşmış ve Litvanya ile Moskova arasında başlayan mücadeleden faydalanarak 1409’da Moskova’ya karşı büyük bir sefer açmış, Rus Knezini itaate mecbur kılmıştır.
Edige Mirza’nın, Harezim’de Altın Orda’nın hâkimiyetini sağladığı görülüyor. Bu sıfatla 1409’da Herat’a, Şahruh’a (Timur’un oğlu) elçi göndermişti; bu münasebetle kendisinin adeta bir hükümdar gibi davrandığı da anlaşılmaktadır. Fakat Edige ile Toktamış’ın oğulları arasında başlayan mücadelelerde Edige’nin kudreti tedricen azalmış ve nihayet yenilgi ile bitmiştir. Edige’nin 1416’da Kiyef’e hücumu bilindiğinden, kendisinin bu tarihlerde Kırım’a dahi hâkim olmuş bulunması mümkündür. Fakat bu tarihten üç yıl sonra, Edige Mirza, Toktamış’ın oğlu Kerim- Birdi tarafından Yayık Nehri üzerindeki Saraycık şehri yakınında 1419’da mağlup edilmiş ve parçalanarak öldürülmek suretiyle macera dolu hayatına son verilmiştir.
EDİGE DESTANI
Edige Mirza’nın kahramanlıklar ve maceralarla dolu hayatı ve bilhassa Moskof- Ruslar’a karşı savaşları, başta Mangıt-Nogay uruğları arasında olmak üzere destanlara konu teşkil etmiş ve şahsiyeti Karadeniz’in kuzeyindeki ve İdil boyundaki bütün Türk kavimlerinin en çok sayılan “tarihi kahramanı” olarak tebcil edilmiştir. Bu destanlarda, Edige’nin büyük kahramanlıkları, cesareti, yiğitliği ve birçok maceraları anlatılmaktadır. Nesilden nesile ağızdan ağıza nakledilen “Edige Destanı”, Türk Destan Edebiyatı arasında, “Manas” Destanı kadar olmasa bile, yine de yüksek bir yer tutmaktadır. Fakat bu destan Rusya-Sovyetler hükümetince Kazan ilinde ve diğer Türk ülkelerindeki bütün tarih ve edebiyat kitaplarından çıkarılmış ve söylenmesi de yasak edilmişti. Çünkü bu destan, güya ancak ”Hanlar, yüksek tabaka ve beylerin” hayatını aksettiriyor ve milletler arasındaki dostluğu yıkacak nitelikte imiş(Ruslara karşı mücadeleler tebcil ediliyor demek isteniyor). Buna rağmen bu Edige Destanı’nın yine de eskisi gibi ağızdan ağıza dolaştığı ve muhafaza edildiği muhakkaktır. Zaten basılmış olması hasebiyle büsbütün kaybolması da mümkün değildir.
Edige’den sonra, “ Taht İli”nde (Saray’da) Hanlar birbirini sık sık takip etmişler ve karşılıklı şiddetli mücadeleler yapmışlardır.
(Prof.Dr Akdes Nimet Kurat,4. ve 18. Yüzyıllarda Karadeniz Kuzeyindeki Türk Kavimleri ve Devletleri)
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder